Bronnen
Atlas Leefomgeving, 2021. Bodemdaling in Nederland. Weblink: https://www.atlasleefomgeving.nl/bodemdaling-in-nederland
Atlas Leefomgeving, 2023. Geur veehouderij. Weblink: https://www.atlasleefomgeving.nl/thema/schone-lucht/geur-veehouderij
Atlas Natuurlijk Kapitaal, 2023. Koolstofvastlegging. Weblink: https://www.atlasnatuurlijkkapitaal.nl/natuurlijk-kapitaal/koolstofvastlegging
Beter Bodembeheer, 2021. Minder ploegen maakt koolstof opslag mogelijk in bodem. Weblink: https://www.beterbodembeheer.nl/nl/nieuws-1/minder-ploegen-maakt-koolstof-opslag-mogelijk-in-bodem.htm
Bij12.nl, 2023, Waterberging. Weblink: https://www.bij12.nl/onderwerpen/natuur-en-landschap/subsidiestelsel-natuur-en-landschap/agrarisch-natuurbeheer-anlb/kennisbank/beheerfuncties/waterberging/
Blokhuis. C, Schepens. J.A.B., van der Wal. A, 2020. Een eerste verkennende literatuurstudie over het effect van bodembeheer op het behalen van bodem-, water- en luchtdoelstellingen. Weblink: https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2020-0033.pdf
Blokhuis. C, Schepens. J.A.B., van der Wal. A, 2021. Hogere nitraatuitspoeling op derogatiebedrijven door recente droogte. Weblink: https://www.agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=2282&indicatorID=3553
Bodem+, 2023a. Werken aan een gezonde bodem. Weblink: https://www.bodemplus.nl/onderwerpen/bodem-ondergrond/bodembeleid/gezonde-bodem-iedereen/werken-gezonde-bodem/
Bodem+, 2023b. Bodemdaling. Weblink: https://www.bodemplus.nl/onderwerpen/bodem-ondergrond/bodemdaling/
BoerenNatuur, 2022. Agrarisch natuur- en landschapsbeheer 2016-2022 in cijfers. Weblink: https://www.boerennatuur.nl/wp-content/uploads/2023/05/KSD_BoerenNatuur_InfographicJaarcijfers2016-2022_vDEF_v4.pdf
Centraal Bureau voor de Statistiek, 2022a. Landbouw; opbouw inkomen en arbeidsvolumen, nationale rekeningen. Weblink: https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/84298NED/table?ts=1686743182154
Centraal Bureau voor de Statistiek, 2022b. Emissies naar lucht door de Nederlandse economie; nationale rekeningen. Weblink: https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/83300NED/table?dl=7A9B4&ts=1684831937317
Centraal Bureau voor de Statistiek, 2023a. Bodemgebruik; uitgebreide gebruiksvorm, per gemeente. Weblink:https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/70262ned/table?dl=2C288
Centraal Bureau voor de Statistiek, 2023b. Landbouw; gewassen, dieren en grondgebruik naar gemeente. Weblink: https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/80781NED/table?fromstatweb
Centraal Bureau voor de Statistiek, 2023c. Stikstofemissies naar lucht. Weblink: https://www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-stikstof/stikstofemissies-naar-lucht
Centraal Bureau voor de Statistiek, 2023d. Welke sectoren stoten broeikasgassen uit? Weblink: https://www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-broeikasgassen/welke-sectoren-stoten-broeikasgassen-uit-
Centraal Bureau voor de Statistiek, 2023e. Emissies van broeikasgassen berekend volgens IPCC-voorschriften. Weblink: https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/70946ned/table?dl=79CA3
CLO, 2008. Gezondheidseffecten door milieufactoren in Nederland. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0337-gezondheidseffecten-door-milieufactoren-in-nederland
CLO, 2017. Natuurareaal op het land 1900-2012. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1590-natuurareaal
CLO, 2018. Beschermde stads- en dorpsgezichten en wederopbouwgebieden, 1965-2017. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl2170-beschermde-stads-en-dorpsgezichten
CLO, 2020a. Aandeel beschermde natuurgebieden in Nederland. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1425-begrenzing-van-het-natuurnetwerk-en-natura-2000-gebieden
CLO, 2020b. Europese Kaderrichtlijn Water. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1412-kaderrichtlijn-water
CLO, 2020c. Geschiktheid grondwaterstand verdrogingsgevoelige landnatuur, 2018. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1594-kwaliteit-grondwaterafhankelijke-ecosystemen
CLO, 2020d. Geschiktheid zuurgraad bodem verzuringsgevoelige landnatuur, 2018. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1593-kwaliteit-verzuringsgevoelige-ecosystemen
CLO, 2021a. Gebiedsgrootte natuurgebieden op het land, 1990-2019. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1588-gebiedsgrootte-ecosystemen
CLO, 2021b. Fijn stof (PM10) in lucht, 1992-2020. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0243-fijn-stof-pm10-in-lucht
CLO, 2021c. Gebruik van antibiotica en gemeten resistentie in de veehouderij, 1999 – 2020. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0565-antibioticagebruik-in-de-veehouderij
CLO, 2021d. Staat van instandhouding soorten en habitattypen Habitatrichtlijn en trends vogels Vogelrichtlijn, 2013-2018. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1604-svi-nederland
CLO, 2022a. Trends van soorten van de Habitatrichtlijn en de Vogelrichtlijn, 1990-2020. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1085-habitatrichtlijnsoorten
CLO, 2022b. Realisatie Natuurnetwerk - verwerving en inrichting, 1990-2020. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1307-realisatie-natuurnetwerk---verwerving-en-inrichting
CLO, 2022c. Trends in kwalhyperiteit van landnatuur en water, 1990 - 2020. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl2052-trend-kwaliteit-natuurtypen
CLO, 2022d. Stikstofdepositie, 1990-2020. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0189-stikstofdepositie
CLO, 2022e. Waterkwaliteit KRW, 2022. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1438-kwaliteit-oppervlaktewater-krw
CLO, 2022f. Biologische waterkwaliteit KRW, 2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1420-krw-biologische-kwaliteit-oppervlaktewater
CLO, 2022g. Fysisch-chemische waterkwaliteit KRW, 2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0252-fysisch-chemische-waterkwaliteit-krw
CLO, 2022h. Landgebruik en het landschap, 2019. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl2205-landgebruik
CLO, 2022i. Openheid landschap 2018. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1022-openheid-landschap
CLO, 2022j. Historische lijnen in het landschap, 2020. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl2202-historische-lijnelementen-in-het-landschap
CLO, 2022k. Bebouwing in het landelijk gebied, 2018. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl2206-verspreide-bebouwing
CLO, 2022l. Land- en tuinbouw: ruimtelijke spreiding, grondgebruik en aantal bedrijven, 1980-2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl2119-agrarisch-grondgebruik-
CLO, 2022m. Milieudruk door stikstofdepositie op landnatuur, 2020. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1592-kwaliteit-stikstofgevoelige-ecosystemen
CLO, 2022n. Geschiktheid ruimtelijke condities landnatuur, 2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1523-ruimtelijke-samenhang-natuurgebieden#:~:text=De%20ruimtelijke%20condities%20van%20de,als%20geschikt%20leefgebied%20wordt%20verondersteld.
CLO, 2023a. Ontwikkeling van het Nederlandse bos, 2001-2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0069-ontwikkeling-nederlandse-bos
CLO, 2023b. Herkomst stikstofdepositie, 2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0507-herkomst-stikstofdepositie?ond=20888
CLO, 2023c. Grootschalige luchtverontreiniging de "National Emission Ceilings": emissies, 1990 – 2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0183-verzuring-en-grootschalige-luchtverontreiniging-emissies
CLO, 2023d. Gewasbeschermingsmiddelen in oppervlaktewater 2013-2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0547-gewasbeschermingsmiddelen-in-oppervlaktwater
CLO, 2023e. Emissies broeikasgassen, 1990-2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0165-broeikasgasemissies-in-nederland
CLO, 2023f. Geurhinder per bron, 2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0290-geurhinder-per-bron
CLO, 2023g. Trend van boerenlandvogels, 1915-2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl1479-boerenlandvogels
CLO, 2023h. Stroomschema voor stikstof en fosfor in de landbouw, 2021. Weblink: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0094-stroomschema-stikstof-en-fosfor
CZAV, 2023. Verhoging van de stikstofefficiëntie. Weblink: https://www.czav.nl/actueel/nieuws/artikel/verhoging-van-de-stikstofeffici235ntie
De Aquanoom, 2023. Veenweidegebieden vormen een belangrijke schakel in de oplossing van het broeikasgasprobleem. Weblink: https://deaquanoom.nl/nieuws-veenweidegebieden-vormen-een-belangrijke-schakel-in-de-oplossing-van-het-broeikasgasprobleem/
Deltaplan Agrarisch Waterbeheer, 2022. Succesvolle proef tegen droogte op hoge zandgronden: overtollig water in de bodem pompen. Weblink: https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/livestock-research/show-wlr/verhogen-grondwaterpeil-voor-verminderen-droogteschade.htm
De Monitor Landschap 2022, 2022a. Monitor Landschap. Weblink: https://www.monitorlandschap.nl/
De Monitor Landschap 2022, 2022b. Bebouwing. Weblink: https://monitor-landschap-2-monitorlandschap.hub.arcgis.com/pages/verspreide-bebouwing-v2
De Monitor Landschap 2022, 2022c. Landgebruik. Weblink: https://monitor-landschap-2-monitorlandschap.hub.arcgis.com/pages/landgebruik-v2
De Monitor Landschap 2022, 2022d. Openheid. Weblink: https://monitor-landschap-2-monitorlandschap.hub.arcgis.com/pages/openheid-v2
De Monitor Landschap 2022, 2022e. Opgaand groen. Weblink: https://monitor-landschap-2-monitorlandschap.hub.arcgis.com/pages/opgaand-groen-v2
De Monitor Landschap 2022, 2022f. Historische lijnelementen. Weblink: https://monitor-landschap-2-monitorlandschap.hub.arcgis.com/pages/historische-lijnelementen-v2
Dijkman, W., 2018. Kennisdag Bodem & Water, veel inspiratie en nieuwe inzichten. Weblink: https://bodemenwaterflevoland.nl/media/uploads/file/Kennisdag%20Special_DEF.pdf
Donal, P.F., R.E. Gree & M.F. Heath, 2001. Agricultural intensification and the collapse of Europe’s farmland bird populations. Proc Biol Sci. Jan 7; 268(1462): 25–29.
European Commission, June 2017. Technical Handbook on the Monitoring and Evaluation Framework of the Common Agricultural Policy 2014-2020.
H2O Waternetwerk, 2022. Met nutriënten verrijkt het grondwater bedreigt kwelafhankelijke ecosystemen. Weblink: https://www.h2owaternetwerk.nl/vakartikelen/met-nutrienten-verrijkt-grondwater-bedreigt-kwelafhankelijke-ecosystemen
Hartman, S., N. Vermeulen, M. Vervoorn, R. Quinten, 2019. Natuurakker 2.0. De dassenberg. Weblink: https://www.has.nl/media/qyll0zvv/definitief_eindrapport_natuurakker2_27062019_klein-4.pdf
Hospers-Brands, M., S. Staps & P. Voshol, 2017. Trends in bodem- en gewaskwaliteit; Literatuurstudie. Louis Bolk Instituut.
Hout, van der et al. 2023. Grasland maakt het verschil, extra waarden - boven productie - in stikstofdiscussie en verder. Weblink: https://www.louisbolk.nl/sites/default/files/inline-files/Memo%20Grasland%20maakt%20het%20verschil_FIN.pdf
IABR, 2018. De Nederlandse veengronden; Een veengesprek. Weblink: https://iabr.nl/nl/event18_20/veengronden
Informatiepunt Leefomgeving, 2023. Invloed omgeving op luchtkwaliteit. Weblink: https://iplo.nl/thema/lucht/vaststellen-luchtkwaliteit/achtergrond/invloed-omgeving-luchtkwaliteit/
IPCC, 2022. Annex II: Definitions, Units and Conventions. Weblink: https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg3/downloads/report/IPCC_AR6_WGIII_Annex-II.pdf
IPO & LNV, 2021. Zevende Voortgangsrapportage Natuur, Den Haag
KnowH2O, KWR, Deltares, FWE, WUR SLM & HSS, 2021. Droogte in zandgebieden van Zuid-, Midden- en Oost-Nederland. Het verhaal - analyse van droogte 2018 en 2019 en bevindingen. Eindrapport.
LandschappenNL, 2023. Droogte en natuur. Weblink: https://www.landschappen.nl/standpunten/droogte-en-natuur
Marra, W.A., S. B. Hazelhorst, K.M.F. Brandt, R.J. Wichink Kruit & J.M. Schram, 2022. Monitor stikstofdepositie in Natura 2000-gebieden 2022. Uitgangssituatie voor de Wet Stikstofreductie en Natuurverbetering. RIVM-rapport 2022-0120.
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2020. Nationale Omgevingsvisie.
Ministerie van Infrastructuur en Water, 2022. Stroomgebiedbeheerplannen Rijn, Maas, Schelde en Eems 2022 – 2027. Rijksoverheid.
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, 2018. Reactie op advies Gezondheidsraad 'Gezondheidsrisico’s rond veehouderijen: vervolgadvies’. DGAN-DAD / 18132243.
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, 2020. Kamerbrief Veenplan 1e fase. DGNVLG / 20183975
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, 2023. Rapport ‘Preventie van efficiënte transmissie van zoönotische ziektekiemen tussen veehouderijen’ en invulling meekoppelende structurerende keuze dierziekten en zoönosen in het Nationaal Programma Landelijk Gebied. Kamerbrief DGA-DAD / 26618912, 29 maart 2023.
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat & Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2023. Handreiking voor de gebiedsprogramma’s NPLG. Versie 17 maart 2023.
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat & Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2022. Nationaal Waterprogramma 2022-207, Maart 2022.
Moens, F., 2009. Het zout rukt op. Weblink: https://edepot.wur.nl/194993
Moerkerken, A. & Smit, I. 2016. De Nederlandse landbouw en het klimaat. Weblink: https://www.rvo.nl/sites/default/files/2016/12/RVO_De%20Nederlandse%20landbouw%20en%20het%20klimaat_Broch_def.pdf
Natura 2000, 2023. Natura 2000 gebieden. Weblink: https://www.natura2000.nl/gebieden
Natuurpunt, 2022. Veengebieden: de nieren van ons landschap. Weblink: https://www.natuurpunt.be/veengebieden-de-nieren-van-ons-landschap
NutriNorm, 2016. De beschikbaarheid en opname van fosfaat. Weblink: https://nutrinorm.nl/bemesting/de-beschikbaarheid-en-opname-van-fosfaat/
Opdam en Vos, 2023. Hoeveel groenblauwe dooradering is nodig? Landschap 2023/2, p57
Planbureau voor de Leefomgeving, 2023. Landschap. Weblink: https://www.pbl.nl/landschap
Poll, R. van & S. Simon, 2022. Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW); Hinder en slaapverstoring, de 2021-cijfers. RIVM.
Possen, B.J.H.M., B. van der Weijden, J. van Dijk, H. de Mars, M. Wassen & T. van den Broek, 2021. Naar vernatting ten behoeve van natuurontwikkeling en -herstel binnen Natura 2000 en Natuurnetwerk Nederland: Sturende factoren en processen die de kansrijkdom bepalen. Rapport nummer 2021/OBN247-LZ, Kennisnetwerk OBN, Driebergen.
Provincie Zuid-Holland, 2019. Antwoord van Gedeputeerde Staten op vragen van J. Kastelein (CDA) en F.J. Hoogendam (SP) (d.d. 16 januari 2019). Nummer 3471.
Raad voor de leefomgeving en infrastructuur, 2020. Stop bodemdaling in veenweidegebieden. Het Groene Hart als voorbeeld. Weblink: https://www.rli.nl/sites/default/files/advies_stop_bodemdaling_in_veenweidegebieden_-_def.pdf
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), 2018. Beleving Woonomgeving in Nederland. Inventarisatie Verstoringen 2016.
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2022. Veehouderij en gezondheid omwonenden (VGO). Weblink: https://www.rivm.nl/veehouderij-en-gezondheid/onderzoek-veehouderij-en-gezondheid-omwonenden-vgo
Rijksoverheid, 2023. Ontwikkeling broeikasgasemissies in Nederland. Weblink: https://dashboardklimaatbeleid.nl/
RIVM, 2023. Fosfor in bodem en water. Weblink: https://www.rivm.nl/landelijk-meetnet-effecten-mestbeleid/fosfor-in-bodem-en-water
Royal HaskoningDHV, 2023. Landelijke trendanalyse grondwaterkwaliteit KRW.
Tussenronde - meetperiode tot half 2022. 3 mei 2023
RVO, 2023, Waterberging op een natuurlijke wijze, Weblink: https://www.atlasnatuurlijkkapitaal.nl/praktijkvoorbeelden/dossier/waterberging-op-een-natuurlijke-wijze
Slier, T., B. Stout, W. Vervuurt, J. Schepens, L. Martinez Garcia, G. Velthof, J.P. Lesschen, H. Agricola, D. Westerik, C. Koopmans & J. van Middelaar, 2022. Integratierapport Slim Landgebruik; Verdieping op de effecten van maatregelen binnen Slim Landgebruik. Wageningen Environmental Research.
Slier, T & Velthof, G, 2021. 30 vragen en antwoorden over lachgasemissie uit landbouwgronden. Weblink: https://edepot.wur.nl/557920
SNB, 2023. Fosfaat in Nederland. Weblink: https://www.snb.nl/actueel/fosfaat-in-nederland/
Stichting Biowetenschappen en Maatschappij, 2020. Ammoniak van landbouw, stikstofoxiden van verkeer. Weblink: https://www.biomaatschappij.nl/artikel/ammoniak-van-landbouw-stikstofoxiden-van-verkeer/
Stowa, 2021. Biodiversiteit, bodem- en waterkwaliteit. Een inventarisatie van de haalbaarheid van maatregelen in het veenweidegebied. Weblink: https://www.nobveenweiden.nl/wp-content/uploads/2021/08/B-Biodiversiteit-DEF.pdf\
Trikt, J. van & H. Ahrens, 2023. Veenbodem. Weblink: https://www.geologievannederland.nl/ondergrond/bodems/veenbodem-veenlandschap
Van den Born, G.J., M. Talsma & J. Schouwenaars, 2018. Bodemdaling in de Nederlandse veengebieden: omvang en maatschappelijke kosten. Kennismagazine voor waterprofessionals.
Van Tol-Leenders, D., M. Knotters, W. de Groot, P. Gerritsen, A. Reijneveld, F. van Egmond, H. Wösten en P. Kuikman, 2019. Kansenkaart voor bescherming van koolstofvoorraad en CO2-emisiereductie in natte natuur en multifunctionele klimaatbuffers. Wageningen Environmental Research.
Veraart, J.A., R.C.M. Verdonschot & M.P.C.P. Paulissen, 2013. Effecten verzilting zoete aquatische ecosystemen. Weblink: https://www.stowa.nl/deltafacts/zoetwatervoorziening/verzilting/effecten-verzilting-zoete-aquatische-ecosystemen
Verdonk, L., J. van der Kolk, T. Slier, J. Schepens & W. Vervuurt, 2022. 30 vragen en antwoorden over koolstofvastlegging in minerale landbouwgronden. Wageningen Environmental Research.
Wageningen Environmental Research, 2020. Kansenkaart voor bescherming van koolstofvoorraad en CO2-emissiereductie in natte natuur en multifunctionele klimaatbuffers; Technische achtergrondmemo.
Wageningen University & Research, 2022. Inkomensraming 2022: Grote inkomensverschillen tussen sectoren in de land- en tuinbouw. Weblink: https://agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=2272&indicatorid=2046
Wageningen University & Research. Agrimatie. Weblink: https://www.agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=2274
Wageningen University & Research, 2023. Agrarisch natuurbeheer. Weblink: https://www.wur.nl/nl/dossiers/dossier/agrarisch-natuurbeheer.htm
WUR, 2021. Droogte in zandgebieden van Zuid-, Midden- en Oost-Nederland. Weblink: https://edepot.wur.nl/555352
WUR, 2022. Verhogen grondwaterpeil voor verminderen droogteschade. Weblink: https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/livestock-research/show-wlr/verhogen-grondwaterpeil-voor-verminderen-droogteschade.htm
WUR, 2023a. Grondsoortenkaart. Weblink: https://www.wur.nl/nl/show/Grondsoortenkaart.htm
WUR, 2023b. Fijnstofemissie uit de landbouw dealt. Weblink: https://www.agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=2274
WUR, 2023c. Waterbergend vermogen van zandgronden beperkt. Weblink: https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/livestock-research/show-wlr/verhogen-grondwaterpeil-voor-verminderen-droogteschade.htm