Natuur

Oppervlakte natuurgrond is onder te verdelen in N2000/NNN-gebieden en de oppervlakte landnatuur buiten deze gebieden. Op dit moment bedekken de N2000-gebieden in Nederland meer dan 2 miljoen hectare, waarvan 85% bestaat uit open water, inclusief de kustwateren, Klaverbank, Friese Front, Doggersbank en Bruine Bank (zie Figuur 5‑2) (CLO, 2020a). Op het land is ongeveer 309.000 hectare aangewezen als N2000-gebied. Als de binnenwateren zoals rivieren, plassen, meren (waaronder het IJsselmeer) worden meegerekend, komt dit uit 570.000 hectare.

De NNN-gebieden (exclusief de Rijkswateren) kennen een totale oppervlakte van 700.000 hectare (zie Figuur 5‑3). Dit betreft zowel landnatuur als binnenwateren. Vrijwel alle N2000-gebieden maken deel uit van het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Het oppervlakte landnatuur buiten deze gebieden bedraagt bijna 43.000 hectare (IPO & LNV, 2021). Landnatuur buiten de N2000- en NNN-gebieden worden ingedeeld volgens de beheertypen uit de Index Natuur en Landschap. Provincies stellen hier natuurbeheerplannen voor op.

Show image fullscreen

^{Figuur 5‑2: N2000-gebieden (groene vlakken) in Nederland in 2023 (Natura 2000, 2023)}

^{Figuur 5‑3: De ligging van het Natuurnetwerk Nederland op het land in 2020, de N2000-gebieden op het land en de natuur buiten het NNN en de N2000 op het land (IPO & LNV, 2021)}

Een andere meer gebruikelijke onderverdeling is een onderverdeling in open natuur en bos. Het oppervlak aan natuur en bosgebieden in Nederland bedroeg in 2017 ruim 500.000 hectare (IPO & LNV, 2021). Meer dan 340.000 hectare (68%) hiervan was bos. Bijna 94.000 hectare (19%) was droge open natuur en meer dan 67.000 hectare (13%) was natte open natuur.

De oppervlakte in km² van N2000-gebieden in Nederland zijn te zien in Figuur 5‑4. Het oppervlak op land in vierkante kilometers is redelijk constant gebleven van 2011 tot 2021 (CLO, 2022b). Wel is te zien dat het oppervlak in mariene gebieden is gestegen. Hierbij is sprake van een positieve trend.

^{Figuur 5‑4: Oppervlakte N2000-gebieden in Nederland (CLO, 2022b)}

Bij de introductie van het NNN in 1990, omvatte de bestaande natuur in het NNN volgens het Rijk een oppervlakte van 450.000 hectare (CLO, 2022b). Het doel was om dit oppervlakte in 2018 uitgebreid te hebben met ongeveer 250.000 hectare door de aanleg van nieuwe natuur (100.000 hectare reservaten en 50.000 hectare natuurontwikkeling) en agrarisch natuurbeheer (100.000 hectare). In 2013 hebben het Rijk en de provincies in het Natuurpact hun ambities vastgelegd om natuur in Nederland te behouden en te verbeteren t/m 2027. Het doel van het Natuurpact was om tussen 2011 en 2027 het oppervlakte van NNN-gebieden op land verder uit te breiden met 80.000 hectare tot een totaal van 769.000 hectare.

Sinds de Natuurpact is het oppervlakte NNN gestaag gegroeid, maar dit gaat niet hard genoeg om het doel voor 2027 te behalen. Als de realisatie doorgaat in het tempo van de laatste vier jaar, zal de beoogde 80.000 hectare pas in 2030 zijn gerealiseerd (zie Figuur 5‑5). Bovendien hebben de provincies aangegeven dat de verwerving en functiewijziging van gronden voor nieuwe natuur in de komende jaren lastig zal zijn vanwege de afhankelijkheid van de medewerking van grondeigenaren. Het is daarom onwaarschijnlijk dat het gemiddelde tempo zonder extra inzet kan worden vastgehouden.

Een deel van het begrensde NNN zal niet worden ontwikkeld tot natuurgebied. Een klein gedeelte van het gebied wordt momenteel nog beschouwd als zoekgebied voor nieuwe natuur, terwijl een ander klein gedeelte zal worden gerealiseerd met agrarisch natuurbeheer of andere vormen van natuurinclusieve landbouw. De verwachte minimale oppervlakte natuur op land binnen het Natuurnetwerk is eind 2027 ongeveer 734.000 ha.

^{Figuur 5‑5: Uitbereiding areaal Natuurnetwerk Nederland sinds 2011 (CLO, 2022b)}

De oppervlakte bos en open natuur in Nederland is sinds 1996 toegenomen met 23.000 hectare (5%) (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2023a). Het oppervlakte bos nam iets af (1%), maar de oppervlakte droge en natte open natuur nam toe met 10.000 (12%) en 16.000 hectare (32%) respectievelijk.

Agrarisch natuurbeheer is een concept waarbij agrarische ondernemers verschillende maatregelen nemen op en rond hun bedrijf ten gunste van natuur en landschap (Wageningen University & Research, 2023). Het doel is om de omgeving van dieren te beschermen en verbeteren, de waterkwaliteit te verbeteren en de klimaatdoelen te halen. Veel soorten flora en fauna zijn afhankelijk van agrarische grond voor hun voortbestaan, maar ook de landbouw is afhankelijk van de aanwezigheid van flora en fauna, bijvoorbeeld voor plagenbestrijding.

In 2020 was de oppervlakte agrarisch natuurbeheer in Nederland ruim 100.000 hectare (IPO & LNV, 2021). Dit is ruim 5% van het agrarisch areaal dat door middel van agrarisch natuurbeheer werd uitgevoerd. Daarbij moet wel de kanttekening worden geplaatst dat agrarisch natuurbeheer een grote variatie bevat aan maatregelen, met een grotere natuurwaarde bij zwaardere maatregelen als plas-dras percelen of landschapselementen en een lagere natuurwaarde bij bijvoorbeeld legselbeheer.

In 2022 ontvingen 11.426 boeren subsidie voor agrarisch natuurbeheer op hun land (BoerenNatuur, 2022).

Voor agrarisch natuurbeheer is er nog geen duidelijke trend zichtbaar omdat dit pas sinds een korte tijd wordt gemonitord (IPO & LNV, 2021). Wel nam het agrarisch natuurbeheer tussen 2019 en 2020 toe met 4.300 hectare, waardoor er een voorzichtige positieve trend te zien is.

Het aantal boeren dat subsidie ontving voor agrarisch natuurbeheer is tussen 2016 en 2022 gestegen van 6.656 naar 11.426 (BoerenNatuur, 2022).